Le Veil Rentier d' Audenarde
Op 3 maart 2004 brachten een twintigtal belangstellende leden van de Heemkundige kring Businarias uit Maarkedal een bezoek aan de Koninklijke Bibliotheek en de archeologische site van de Coudenberg te Brussel. Het bezoek werd geleid door afdelingshoofd Paul De Ridder. Naast talrijke oude manuscripten, miniaturen en andere geschreven kunstwerken uit ons rijk Vlaamse verleden, trok vooral de "Veil Rentier d'Audenarde" de aandacht.
Het handschrift van niet minder dan 187 perkamenten bladen werd in opdracht van Jan I, heer van Oudenaarde, vermoedelijk aangevat in 1275 en verder afgewerkt in opdracht van zijn zoon Arnold V. Vooral de regio Vlaamse Ardennen, waarin Maarkedal centraal is gelegen, en aansluitend het Région des Collines in Henegouwen komt uitgebreid aan bod in deze geschriften.
Het was wel jammer dat dergelijke documenten amper toegankelijk zijn voor "gewone" stervelingen, niet enkel omdat er slechts één exemplaar van bestaat dat terecht angstvallig wordt bewaard in daartoe aangepaste omstandigheden, maar ook omdat het is opgemaakt in het reeds aangehaalde oud Frans dialect. Weliswaar had professor Verriest dat werk reeds in drukvorm uitgegeven halverwege vorige eeuw in de originele oude Franse tekst. Dit boekwerk is echter reeds lang niet meer verkrijgbaar.
Tijdens de namiddagwandeling in de ondergrondse Coudenberg groeide plots een wild idee, om een Nederlandse vertaling van de "Veil Rentier" uit te geven...Onmiddellijk kwam er de confrontatie met een aantal vraagtekens. Hoe daaraan te beginnen? Hoe aan een kopie geraken van het originele handschrift? Zal de Koninklijke Bibliotheek de toestemming geven om deze documenten zoveel keren (ja, hoeveel keren?) te raadplegen? Zal er wel een toelating gegeven worden om een vertaling uit te brengen? Welke zijn de reproductierechten? Hoe zal het financiële plaatje er uitzien? Kan een kleine Heemkundige Kring zoiets wel aan? Zijn er wel voldoende geïnteresseerden in dergelijk werk? Het eerste enthousiasme was geluwd en daar bleef het dan ook bij...Een van onze mooie Vlaamse spreekwoorden (hier lichtjes aangepast) zegt dat als "een heemkundige iets in zijn kop zitten heeft, zit het niet in zijn g...".
Enkele jaren na de bewuste ingeving werden toch enkele stappen gezet met het oog op de uitgave van een Nederlandse vertaling. Een eerste idee kwam er op neer een vertaling uit te geven samen met een anastatische afdruk die de provincie Oost-Vlaanderen eventueel voor haar rekening zou nemen. De nodige contacten werden gelegd, en hoewel het provinciebestuur het initiatief genegen was, is er toen niets van terecht gekomen, vermoedelijk om financiële redenen. Bovenstaand spreekwoord indachtig werden in 2008 contacten afgerond met de Koninklijke Bibliotheek die de toestemming gaf de vertaling uit te geven. Door de vrijstelling van betaling van de reproductierechten werd het project voor Businarias financieel haalbaar.
Paul Van Butsele had ergens tussen zijn vele andere opzoekingswerk ook de tijd gevonden de "Veil Rentier" in het huidig Nederlands om te zetten. Paul Van Butsele werd te Ronse geboren op 13 september 1921. Als voortreffelijk autodidact in de paleografie en na hardnekkig zoeken naar de juiste betekenis van middeleeuwse woorden en de juiste interpretatie ervan in zinnen en teksten, maakte hij een analyse van alle "Staten van Goed" van Pamele-Oudenaarde en Oudenaarde zelf en dit vanaf 1378 tot 1603. Deze werden volledig afgewerkt en gepubliceerd wat in totaal meer dan 30 boekdelen beslaat. De Nederlandse vertaling van "Le Veil Rentier" is zijn recentste grote werk. Er dient weliswaar opgemerkt dat deze vertaling een letterlijke vertaling is, waarbij geen rekening is gehouden met de moderne syntaxis.
Het meeste "achternageloop" nam Marc Vuylsteke, voorzitter van de Heemkundige Kring Businarias, voor zijn rekening alsook als het tik- en kopieerwerk...; zijn tekstverwerker werd maandenlang niet meer uitgezet. Marc Vuylsteke werd geboren te Tiegem op 26 oktober 1940. Zesendertig jaar lang was hij leraar wiskunde aan het Technische Instituut Depoorter te Ronse. Samen met een twaalftal geïnteresseerden stichtte hij in 1996 de Heemkundige Kring Businarias Maarkedal. Op 28 mei 2006 kreeg hij de Reinaertprijs omwille van zijn verdienstelijk werk dat een bijdrage levert tot een betere kennis van ons heem en de bevordering van de plaatselijke geschiedschrijving in Oost-Vlaanderen.
In laatste instantie nam Jozef Bourdeaudhui, ondervoorzitter van Businarias, het initiatief om alles nog eens na te zien op tik- en andere fouten, waardoor hij meteen en spontaan (?) een spoedcursus "middeleeuws dialectlezen" kreeg aangeboden. Nu is het wel zo, en dat blijkt uit de talrijke geschriften welke over de "Veil Rentier d'Audenarde" zijn gepubliceerd, dat niet alleen de tekst van historisch belang is. Inhoudelijk betreft het een opsomming van alle lenen die heer Jan I bezat, de juiste ligging en grootte ervan, de namen van de leenhouders en de betaalde pachtsommen (het is dan ook een renteboek). En uiteraard zijn de toponiemen bij deze van het grootste belang voor diegenen die zich graag verdiepen in de herkomst van onze plaatsnamen.
Het oorspronkelijke document is op een uitzonderlijke fraaie wijze geïllustreerd met talrijke schetsen en tekeningen. Het zijn meestal scènes uit het dagelijks leven van de landbouwer en de ambachtsman uit de dertiende eeuw waardoor het manuscript ook op die manier zeer rijke informatie verschaft. Op iconografisch en documentair vlak is dit een uniek handschrift. De schetsen zijn alle met de grootste levendigheid getekend, zelfs haast met een wetenschappelijke nauwkeurigheid; de eerste uitingen van een Vlaams realisme. De tekeningen, ingewerkt tussen de tekst of in de marge, zijn gemaakt met een perfect gevoel voor verhouding en beweging. Het renteboek dient aldus beschouwd te worden als een der eerste Gotische uitingen in de grafische kunsten.
De grote verdienste van deze uitgave van Businarias is dat de lay-out is opgemaakt conform het oorspronkelijke manuscript. Dit wil zeggen dat de schetsen ook hier zijn geplaatst tussen de vertaalde tekst, identiek zoals voorgesteld in de originele "Veil Rentier". De opmerkingen, genoteerd in de marge door de schrijver van het manuscript met richtlijnen voor de tekenaar, werden opgenomen in deze vertaling. Zelfs deze "marginale" gegevens dragen bij tot de belangrijkheid van het boek.
Achteraan in het boek zit een cd-rom gevoegd met de leesbare (uitgetikte) oorspronkelijke tekst. De financiële ondersteuning van zowel de provincie Oost-Vlaanderen als van de gemeente Maarkedal wordt door Businarias ten volle gewaardeerd.